Er zijn verschillende opvattingen over het woord usability. Letterlijk vertaald zou usability gebruiksmogelijkheid of bruikbaarheid kunnen betekenen. Ik ben echter van mening dat gebruiksvriendelijkheid de meest voor hand liggende vertaling is. Doordat de term usability zoveel gebruikt wordt durf ik zelfs wel te zeggen dat usability een synoniem voor gebruiksvriendelijkheid is geworden.
Usability wordt als een belangrijke factor gezien bij de ontwikkeling van efficiënte en effectieve websites en webapplicaties. Het ISO heeft als organisatie die zich richt op de standaardisering van allerlei procedures en begrippen richtlijnen opgesteld voor usability en hanteert de volgende definitie: “Usability is de mate waarin een product voor bepaalde gebruikers in een bepaalde gebruikersomgeving kan worden gebruikt om bepaalde doelen effectief, efficiënt en naar tevredenheid te bereiken”. Effectiviteit, efficiëntie en tevredenheid zijn de drie kernwoorden in de klassieke definitie van usability. Jakob Nielsen, één van de grootste usability experts, hanteert een soortgelijke definitie: Usability is een meetinstrument dat beoordeeld hoe gemakkelijk gebruikersinterfaces te gebruiken zijn. Jakob Nielsen voegt aan de drie oorspronkelijk kwaliteitsvoorwaarden nog twee toe:
- Leerbaarheid – Hoe gemakkelijk is het voor gebruikers om de basistaken voor de eerste keer uit te voeren;
- Efficiëntie – Hoe snel kunnen de gebruikers taken uitvoeren;
- Onthoudbaarheid – Als gebruikers het systeem voor een bepaalde tijd niet gebruikt hebben, hoe gemakkelijk pakken ze het weer op;
- Fouten – Hoeveel fouten maken de gebruikers, hoe erg zijn deze fouten en hoe gemakkelijk kunnen ze deze fouten weer opgelost worden;
- Tevredenheid – Hoe prettig is het om met het systeem te werken.
Een ander veel voorkomend begrip dat geassocieerd wordt met usability is user experience, de gebruikerservaring of gebruikersbeleving. Er zijn verschillende opvattingen over deze begrippen. Zo beweert Morville dat usabilty een onderdeel is van de totale user experience. Hij heeft een model ontworpen waarbij hij verschillende eigenschappen onderscheidt die de user experience beïnvloeden. Dit model wat gebaseerd is op het model van Jesse James Garret wordt de User Experience Honeycomb genoemd. Dit model is redelijk uitgebreid en benoemd een zevental facetten die invloed hebben op een succesvolle website of webapplicatie. Het doel van dit model is de beleving van de gebruiker te beïnvloeden en daarbij een zo’n hoog mogelijke conversie te behalen.
Volgens Thomas Baekdal bestaat er juist een tegenstelling tussen usability en de user experience. Hij beweert dat een product met een hoge usability en een geweldige gebruikerservaring niet samengaan. Usability omschrijft hij als een product wat gemakkelijk is in gebruik. De user experience speelt in op het gevoel van een gebruiker. Backwel maakt een duidelijk onderscheid tussen de twee begrippen en daardoor is de definitie van beide begrippen gemakkelijk te begrijpen. Maar, is dit de juiste definitie? In de oorspronkelijke definitie van usability werd ‘naar tevredenheid’ genoemd als één van de kwaliteitsvoorwaarden. Naar tevredenheid zegt iets over welk gevoel de gebruiker heeft na of tijdens het gebruiken van een product. Dit betekent dat usability en user experience niet zo gemakkelijk gedefinieerd kunnen worden zoals Baekdal verondersteld.
Hoe we het ook bekijken usability en user experience staan dicht bij elkaar en zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor het ene product zijn bepaalde usability richtlijnen belangrijk, voor andere producten heeft de beleving juist meer waarde. We kunnen in ieder geval stellen dat in beide gevallen de gebruiker centraal staat en daarom is user centered design (UCD) misschien wel de meeste interessante definitie als het gaat om de gebruikersgemak en beleving van websites en webapplicaties. De gebruiker centraal stellen dat is wat Pronamic verstaat onder webdesign.